Αγία Λαύρα και 25η Μαρτίου είναι δύο ιστορικοί ορισμοί που στις μέρες μας είναι φορτισμένοι με αρνητικό Φενγκ-Σούι. Ένα σύνολο σύγχρονων μελετητών και ιστορικών, αγωνίζονται να αποδείξουν πως τα συγκεκριμένα γεγονότα δεν υπήρξαν και είναι συνδεδεμένα με μύθους. Μύθους που έχει επιβάλει, σχεδόν πάντοτε, η Εκκλησία, αγωνιζόμενη να πείσει για την προσφορά του κλήρου στην Επανάσταση. Κάτι που δεν ισχύει γιατί ο κλήρος πρόσφερε την καλύτερη δυνατή εκδούλευση στην Υψηλή Πύλη, απειλώντας, αποχαυνώντας, κανακεύοντας το Γένος να παραμένει πειθήνιο και φυσικά υποταγμένο.
Έτσι, μέσα από ομιλίες, από εκλαϊκευμένες δημοσιεύσεις (εδώ και εδώ), προσπαθούν να αποδομούν εκείνα τα ιστορικά γεγονότα που αποτελούν τους σύγχρονους μύθους πάνω στους οποίους ο νεότερος ελληνισμός στηρίχθηκε.
25η Μαρτίου και Αγία Λαύρα. Σύμφωνα με το “μύθο” στη μονή της Αγίας Λαύρας ο Π. Πατρών Γερμανός ύψωσε το λάβαρο της Επανάστασης, την “ανύπαρκτη” ιστορικά 25η Μαρτίου 1821. Τι λένε αυτοί που βρέθηκαν μέσα στα γεγονότα (άμεσα και έμμεσα) για την ημερομηνία;
α) Δημήτριος Υψηλάντης. Ο Σπυρίδων Τρικούπης αναφέρει:
Βρίσκεται εδώ για περαιτέρω μελέτη.
β) Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Στα απομνημονεύματά του ισχυρίζεται:
Βρίσκεται εδώ. Δείτε επίσης σελίδες 52 και 53.
γ) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Στο 12ο τόμο και στη σ. 79 διαβάζουμε:
Η συγγραφέας των γεγονότων της Επανάστασης στην Πελοπόννησο, Έφη Αλλαμανή, στη σ. 83 κάνει λόγο για θρύλο της Αγίας Λαύρας χωρίς να παραθέτει σχετική βιβλιογραφία. Σύμφωνα με τον Γ. Λουκίδη: «Δεν γνωρίζω πότε και από ποιόν διατυπώθηκε για πρώτη φορά ο ισχυρισμός ότι ο “μύθος της Αγίας Λαύρας” πλάστηκε από τον Φ. Πουκεβίλ ή βασίστηκε σ’ αυτόν. Το 1961 ανευρίσκεται σε δημοσίευση του Απόστολου Δασκαλάκη, ο οποίος υποστηρίζει (σ. 22-24) ότι ο Πουκεβίλ κατασκεύασε τη μακροσκελή ομιλία του Γερμανού που υπάρχει στον Β’ τόμο της Ιστορίας του, σελ. 332 κ.ε. του γαλλικού. Πρόκειται για μια ομιλία που κατά τον Φ. Πουκεβίλ έγινε στην Αγία Λαύρα σε μη προσδιοριζόμενη ημερομηνία, αλλά πάντως γύρω από την απελευθέρωση των Καλαβρύτων και πριν την κάθοδο του Γερμανού στην Πάτρα. Ο ισχυρισμός περί “μύθου του Πουκεβίλ” ξαναβρίσκεται λίγο αργότερα σε δημοσιεύσεις του Μεσσήνιου ιστοριοδίφη Γιάννη Αναπλιώτη (δεκαετία 1960) ο οποίος αναφανδόν υποστηρίζει τα πρωτεία της Καλαμάτας στην κήρυξη της Επανάστασης. Το σενάριο “μύθος του Πουκεβίλ” έγινε ευρύτερα γνωστό μέσα από το οικείο κεφάλαιο της Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους (Εκδοτική Αθηνών, 1975, ΙΒ΄, σ. 83). Το κεφάλαιο αυτό δεν παραπέμπει σε πηγές ούτε αιτιολογεί αυτή την άποψη, φαίνεται όμως ότι βασίζεται κυρίως στον Δασκαλάκη. Ένα ιστοριογραφικό ενδιαφέρον είναι ότι ενώ τα περισσότερα κεφάλαια της Ι.Ε.Ε. είχαν γραφεί από γνωστούς ακαδημαϊκούς ή έστω διδάκτορες, το σχετικό με την έναρξη της Επανάστασης είχε γραφεί από την ιστορικό-αρχαιολόγο Έφη Στ. Αλλαμανή (γεν. 1942), η οποία έκτοτε δεν φαίνεται να ασχολήθηκε με την Επανάσταση και γενικά δεν είναι γνωστή για το συγγραφικό της έργο. Τελικά, αυτό το κεφάλαιο της Ι.Ε.Ε. αποτελεί το «ευαγγέλιο» των αντι-λαυρικών στο οποίο συχνά παραπέμπουν, όταν χρειάζονται μια επίφαση τεκμηρίωσης.» Περισσότερα βλ. στην ενδιαφέρουσα μελέτη του Γ. Λουκίδη.
δ) Νικόλαος Σπηλιάδης. Αναφέρει στα απομνημονεύματά του:
Για περαιτέρω μελέτη εδώ.
ε) Φρανσουά Πουκεβίλ. Παραθέτουμε τα γεγονότα που αφορούν στο θέμα μας, της γαλλικής έκδοσης της διήγησης του Πουκεβίλ για την Επανάσταση του ’21, με τη σειρά που παρουσιάζονται στη μελέτη του Γ. Λουκίδη για τις ομιλίες του Π. Πατρών Γερμανού στη Λαύρα:
«σ. 321. Πρώτα επεισόδια στην Πάτρα. “20 mars. … la révolution éclatait.”
Σ. 325. Ο ΠΠΓ φτάνει στα Καλάβρυτα αφού αρνήθηκε να μεταβεί στην Τριπολιτσά. Περίληψη μιας ομιλίας.
Σ. 326, 327. Ο ΠΠΓ βρίσκεται στα Καλάβρυτα με ενόπλους. Υψώνει την επαναστατική σημαία στη στέγη του ναού της Παναγίας στην Αγ. Λαύρα. Ιαχή «Νίκη Θεού».
Σ. 328. Αποχώρηση Τούρκων από το Αίγιο.
Σ. 329. Ο ΠΠΓ πληροφορείται την αναχώρηση των Τούρκων από την Άνω Αχαΐα. Δοξολογία στην Αγ. Λαύρα μαζί με τον Προκόπιο, άλλους ιερωμένους και προεστούς.
Σ. 330-336. Ομιλία (Allocution) του ΠΠΓ στην Αγ. Λαύρα. Πρόκειται για την εκτενέστερη (περίπου 7 σελίδων) ομιλία του ΠΠΓ που βρίσκουμε στον Πουκεβίλ.
Σ. 337 Συνέχεια τελετών στην Αγ. Λαύρα. Αναφέρει ότι «αυτό ήταν το πνεύμα στα ορεινά της Πελοποννήσου» όταν ο Άγγλος πρόξενος στις «30 Μαρτίου» (δεν διευκρινίζει ημερ/γιο) έστειλε στην Κων/πολη επιστολή, αγνώστου περιεχομένου.»
Σύμφωνα με το Λουκίδη: «Ο Φρανσουά Πουκεβίλ αντλεί ακριβείς πληροφορίες από το ημερολόγιο ή επιστολές του αδελφού του, όπως γράφει και ο ίδιος. Μεγάλο μέρος της ομιλίας των σελίδων 330-336 είναι μέσα σε εισαγωγικά και με πλάγια γράμματα, υπονοώντας ότι τη μεταφέρει ακριβώς από κάποιο άλλο έγγραφο. Έτσι εξηγείται επίσης το ότι διάφορα γεγονότα γύρω από την Πάτρα περιγράφονται με λεπτομέρειες και προσδιορίζονται χρονικά με ακρίβεια ώρας. Γεγονότα που είναι μακριά από την Πάτρα, όπως στα Καλάβρυτα, συνήθως δεν αναφέρουν ακριβή ημερομηνία ή ώρα, αν και εκτίθενται επίσης με λεπτομέρειες. Φαίνεται ότι δίδονταν στον Υγκ ή τον Φρ. Πουκεβίλ από κάποιους Έλληνες της περιοχής, οι οποίοι όμως δεν κατέγραφαν ημερομηνίες και ώρες.»
Όσον αφορά τα απομνημονεύματα του Π.Π. Γερμανού, ο Δημήτρης Σταθακόπουλος στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του “1821, από τις πηγές“, λέει πως ο επαναστάτης-ιεράρχης, «αποβίωσε το 1826, ενώ ο Ιμπραήμ κατέκαιγε τον Μοριά. Φαίνεται πως δεν ολοκλήρωσε τα απομνημόνευματά του, και δεν αναφέρει κάτι για ορκωμοσίες σε αγ. Λαύρα και Πάτρα, όπου αφενός ήταν, αφετέρου πρωταγωνίστησε. Έχουν διατυπωθεί ποικίλες θεωρίες γι’ αυτή την παράλειψη, που έχουν δώσει λαβές για αμφισβήτηση των γεγονότων και επίκληση μυθοπλασιών. Είναι πιθανόν να τα παρέλειψε για λόγους ταπεινοφροσύνης ή για αυτοπροστασία του, δηλαδή να μην συνομολογεί εγγράφως γεγονότα ευθύνης του, σε περίπτωση που επικρατούσε ο Ιμπραήμ. Ίσως να τα συμπλήρωνε εκ των υστέρων, πριν την έκδοσή τους. Πάντως τα γεγονότα που ο ίδιος ήταν παρών και μάλιστα ως το πλέον σεβαστό Ιερατικό πρόσωπο του Μοριά, ταυτοποιούνται με πάμπολες άλλες μαρτυρίες.»[1]
Επίσης δεν πρέπει να μας διαφεύγει της προσοχής μας πως ο Π.Π. Γερμανός ήταν συγγενής[2] του Γρηγορίου Ε΄, συνεπώς οποιαδήποτε φανερή εμπλοκή στα γεγονότα θα αποτελούσε στόχευση από τον τουρκικό παράγοντα.
Στην ίδια γραμμή κινείται και ο Γ. Λουκίδης ισχυριζόμενος ότι : «η έλλειψη αναφοράς για τελετή στην Αγ. Λαύρα την 25 Μαρτίου έχει επίσης χρησιμοποιηθεί καταχρηστικώς από τους αντι-λαυρικούς ως κύριο επιχείρημα υπέρ του “μύθου”. Όμως είναι γνωστό ότι τα λεγόμενα απομνημονεύματα του Γερμανού είναι περιληπτικές[3] και πρόχειρες σημειώσεις, όπου αναφέρει ελάχιστα για τον εαυτό του και παραλείπει πολλά γεγονότα. O Καστόρχης που έκανε την πρώτη έκδοση, αντί για “απομνημονεύματα” τα ονόμασε “υπομνήματα”. Το κείμενο των απομνημονευμάτων είναι πρόχειρα γραμμένο και δυσανάγνωστο, με πολλές διαγραφές και προσθήκες, όπως φαίνεται από τις υποσημειώσεις της έκδοσης Παπούλα αλλά και από φωτογραφία του χειρογράφου που υπάρχει στο διαδίκτυο. Προφανώς δεν πρόκειται για χειρόγραφο που είχε σκοπό να δοθεί σε τρίτους για ανάγνωση ή δημοσίευση αλλά ήταν σημειώσεις για προσωπική χρήση, πιθανώς για μεταγενέστερη συγγραφή κανονικών απομνημονευμάτων.»
Από την άλλη σύμφωνα με το Λουκίδη ο πρώτος εορτασμός της επετείου της Επανάστασης έγινε το Πάσχα του 1822. Την αναφορά του αυτή την αντλεί από τον Κυρ. Σιμόπουλο[4], όπου ο δεύτερος, βασιζόμενος στις σημειώσεις του φιλέλληνα Γερμανού αξιωματικού Striebeck, μας μεταφέρει πως: «το Πάσχα του 1822 εορτάσθηκε στην Κόρινθο, όπου είχαν εγκατασταθεί οι Αρχές, με μεγάλη πομπή. Την παρακολούθησε και ο Γερμανός αξιωματικός Karl Theodor Striebeck. Γράφει στο χρονικό του: «Η Κυβέρνηση αποφάσισε να συνδέσει την Ανάσταση με την επέτειο της εθνικής ανεξαρτησίας…»». Για ποιο λόγο άραγε;
στ) Ρήγας Παλαμήδης. Σε λόγο που εκφώνησε σε πανηγυρικό για την 25η Μαρτίου 1821, κάνει λόγο για τα γεγονότα της Λαύρας. Για το λόγο του βλέπε εδώ.
ζ) Αλέξανδρος Ι. Δεσποτόπουλος. Σε σύντομο λόγο του που εκφώνησε στην επέτειο για την Επανάσταση προσκεκλημένος της μονής αγ. Λαύρας, επαναλαμβάνει την άποψη πως τα γεγονότα συνέβησαν στη Λαύρα. Βλέπε εδώ.
η) Εφημερίδα Le Constitutionnel. Βλέπε εδώ. Και σε μετάφραση εδώ.
Ολοκληρώνοντας αυτή την μικρή προσπάθεια προτείνουμε να διαβάστε την μελέτη του Γ. Λουκίδη για την οποία κάναμε λόγο με τίτλο “Δύο ομιλίες του Π. Πατρών Γερμανού στην Αγ. Λαύρα το Μάρτιο 1821“. Παρατίθεται πλούσια βιβλιογραφία για το θέμα μας και εμπεριστατωμένος αντίλογος. Από τον ίδιο ερευνητή προτείνουμε την κριτική του στο έργο του Βασίλη Κρεμμυδά, “Η Ελληνική Επανάσταση του 1821”, εκδ. Gutenberg, με τίτλο “Η μικρότητα του μαρξιστή ιστορικού μπροστά στο 1821. Σχόλια σ’ ένα βιβλίο του Βασίλη Κρεμμυδά“. Για την παρουσίαση του θέματος χρήσιμη ήταν η βοήθεια από δύο άλλα άρθρα του Γ. Κεκαυμένου από εδώ και εδώ.
Τέλος, να αναφέρουμε πως το άρθρο κοσμείται από τον πίνακα του Θεόδωρου Βρυζάκη, “Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη Σημαία της Επανάστασης”, ένα πίνακα όλο λάθη.
[1] Δημήτρης Σταθακόπουλος, 1821. Από τις πηγές, (Αθήνα: 24 γράμματα, 2023), σ. 119.
[2] Στο ίδιο, σ. 71· Λήμμα Παλαιών Πατρών Γερμανός Γ΄.
[3] Η έντονη γραφή δική μας.
[4] Κυριάκος Σιμόπουλος, Πως είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ’21, (Αθήνα: χ.ε., 1987), σ. 53.
